Người xưa thường nói “Nhà có cha nghiêm, thường có con hiền tài”. Xem câu chuyện dạy con của cổ nhân mới thấy chữ “nghiêm” này không có ý xét nét, khắt khe cũng không nên chỉ hiểu theo một chiều đối với con, mà bản thân cha mẹ trước hết cần nghiêm khắc với chính mình.
Câu chuyện Tăng Tử mổ lợn đã lưu lại cho người đời một bài học quý giá về trách nhiệm làm gương của các bậc cha mẹ. Trẻ nhỏ nhìn vào để học theo. Vậy nên, dùng hành động của bản thân để dạy dỗ con chính là thượng sách. Muốn làm được như vậy cha mẹ phải nghiêm khắc với chính mình. Cha mẹ tự đặt tiêu chuẩn cao cho bản thân mới có thể giáo dục con lễ nghĩa.
Tăng Tử tên gọi là Tăng Sâm người nước Lỗ là học trò xuất sắc của Khổng Tử, có nhiều cống hiến cho Nho học. Một hôm vợ ông chuẩn bị đi chợ, con trai nhỏ khóc đòi theo đi. Không biết làm thế nào, nàng liền nói dỗ con:
- Con ngoan, nghe lời mẹ, ở nhà mẹ về sẽ làm thịt lợn cho con ăn.
Khi đi chợ về, nàng ngạc nhiên nghe thấy tiếng mài dao trong sân vội chạy vào hỏi Tăng Tử:
- Chàng mài dao làm gì thế?
Tăng Tử trả lời:
- Để mổ lợn. Chính nàng đã nói đi chợ về sẽ mổ lợn cho con ăn mà.
Người vợ đỏ mặt nói:
- Thiếp chỉ nói đùa để dỗ con thôi, sao chàng lại cho là thật?
Tăng Tử nói:
- Không thể nói chơi với trẻ con được. Trẻ con chưa có khả năng suy xét phán đoán, do đó cha mẹ phải dạy bảo để con nghe theo cha mẹ dạy dỗ. Hôm nay, nàng dối lừa nó, chính là dạy nó lừa dối người khác. Mẹ lừa dối con thì con sẽ không tin vào mẹ nữa. Thế thì sao có thể dạy con thành chính nhân quân tử được.
Rồi Tăng Tử và người vợ cùng đi mổ lợn, còn mời đông đảo bạn bè đến ăn. Mọi người hỏi: “Sao lợn chưa lớn mà đã vội thịt thế? Tăng Tử kể lại lý do, ai cũng gật gù đồng tình khen Tăng Tử làm như vậy là đúng.
Ngày nay, không ít những bậc cha mẹ giống như vợ của Tăng Tử, hứa suông để dỗ con nhưng hành động lại không nhất quán, cho rằng đó chỉ là chuyện nhỏ. Kỳ thực, đây là thiếu nghiêm khắc với bản thân, hay chính là thiếu nghiêm túc trong việc dạy con. Một việc làm thiếu nghiêm túc thì khó nói rằng sẽ mang đến kết quả tốt đẹp, vẹn toàn.
Cũng vì muốn dạy con công thành, danh đạt nên nhiều cha mẹ cho rằng cần phải nghiêm khắc với con. Khổng Tử dạy: “Người quân tử nghiêm khắc với mình, kẻ tiểu nhân khắt khe với người”. Cha mẹ đặt yêu cầu cao cho con thì không sai, nhưng nếu xét nét từng cử chỉ, phàn nàn từng lỗi sai thì cha mẹ chính là đang thiếu nghiêm khắc với mình mà khắt khe với người rồi.
Để đạt được một mục đích có thể có nhiều cách làm khác nhau. Thay vì nổi nóng, hãy dùng tâm thái bình tĩnh, cho con thời gian hoàn thiện, sửa đổi bản thân. Làm được như vậy sẽ khiến con cảm kích trước sự kiên nhẫn và bao dung của cha mẹ; Con cũng tự nhiên mà học được tính kiên nhẫn và bao dung.
Chúng ta không bỏ qua lỗi lầm ở con, dạy con nhất định cần đặt ra tiêu chuẩn cao để con thành người có phẩm chất và tri thức, đó chính là “nghiêm”. Tuy nhiên, không thể ngụy biện vì mục đích tốt đẹp này mà cha mẹ tự cho phép bản thân mình phóng túng, muốn gì làm nấy.
Khi cha mẹ nổi giận vì con không làm đúng thì bột phát ra những thứ đều là chỉ trích, oán hận và hung hăng. Làm như vậy thì dạy con thành người thế nào? Nên con thường phản kháng lại, càng lớn sẽ càng thể hiện sự chống đối mạnh mẽ, là do cha mẹ đã đặt con vào thế đối địch ngay từ ban đầu.
Cách đây hơn 90 năm có một chú bé 11 tuổi người Mỹ ham mê đá bóng, một lần vô ý làm vỡ cửa kính của nhà hàng xóm và phải đền 12,5 đô la. Vào thời kỳ ấy, 12,5 đô la đã là một món tiền khá lớn, có thể mua được 120 quả trứng gà.
Chú bé nhận lỗi với bố rồi nói: “Con không có tiền đền, làm thế nào bây giờ?”
Ông ôn tồn bảo con rằng: “Bố cho con vay 12,5 đô la này, con phải lao động ngoài giờ học, sau 1 năm thì trả lại tiền cho bố”.
Nghe lời bố dạy, chú bé cần cù làm việc, mới nửa năm đã kiếm được đủ tiền trả nợ bố. Chú bé này về sau chính là tổng thống Ronald Reagan (một trong những chính khách nổi tiếng của Hợp chủng quốc Hoa Kỳ).
Lẽ thường, cha mẹ sẽ nổi nóng, quát nạt con, thậm chí có thể đưa thêm hình phạt và tin rằng đó là đang giáo dục nghiêm khắc. Nhưng bố của Reagan đã chọn cách làm khác, một hành vi nghiêm khắc trong sự từ bi, ôn hòa.
Quả thật, từ bi có thể cảm hóa lòng người. Vì người bố không dễ dãi bỏ qua lỗi lầm, mà đứa con biết rằng mình phải chịu trách nhiệm, nhưng chính sự ôn hòa và lý trí của ông mới khiến đứa trẻ làm được điều đó còn hơn cả mong đợi.
Người xưa đã để lại cho chúng ta những tấm gương dạy con ôn hòa, lý trí. Họ tạo điều kiện để con có thời gian sửa lỗi sai mà không dùng lời trách mắng, tâm thái không hề nóng giận. Như vậy chẳng phải tốt nhất hay sao, vừa đạt mục tiêu giúp con hoàn thiện bản thân mà chính mình giữ được phong thái ung dung tự tại.
Người cha nghiêm khắc với bản thân để làm gương cho con như Tăng Tử, nhẹ nhàng và lý trí như cha của Reagan khi con mắc sai lầm là chuẩn mực lý tưởng để thực hiện chữ “nghiêm” trong gia đình. Đúng như người xưa từng nói “Phụ từ, tử hiếu” nghĩa là cha nhân từ, con hiếu thảo!
Trọng Bùi & Lại Tây Dương (Sưu tầm và Biên tập)