Mùa xuân năm ấy, cậu bé Lê Quý Đôn theo cha là cụ Lê Trụ - một vị đại thần nổi tiếng - vào kinh thành Thăng Long, dự tiệc mừng xuân cùng các bậc danh sĩ triều đình.
Ảnh: Nhà bác học Lê Quý Đôn
Khi các vị đại thần đang đàm đạo việc nước tại chính điện, cậu bé được mời vào thư phòng của phủ quan - nơi được ví như kho tàng tinh hoa, với la liệt sách quý, cổ thư toàn chữ Hán, giấy dó trắng ngà, mực tàu còn thoảng hương trầm của nét bút vừa ráo.
Ngay giữa bàn lớn là một quyển sách đồ sộ, dày hàng trăm trang, đặt ngay ngắn như một bảo vật. Đôi mắt cậu bé sáng lên như gặp tri kỷ. Không chần chừ, Lê Quý Đôn rón rén mở sách, mắt lướt qua từng dòng, tay lật trang đều đặn, nhẹ nhàng như gió thoảng qua cánh đồng chữ nghĩa.
Một lát sau, quan chủ phủ bước vào. Thấy cậu bé đã khép sách lại, ông mỉm cười nửa đùa nửa thật:
- Cháu không thấy thú vị à? Mới xem vài trang đã đóng lại rồi?
Cậu bé lễ phép đáp:
- Thưa bác, cháu đã đọc xong quyển sách ạ.
Quan phủ ngạc nhiên, bán tín bán nghi:
- Xong ư? Cháu đọc qua vậy thì có nhớ được gì không?
Cậu bé điềm đạm:
- Dạ, nếu bác muốn thử, cháu xin đọc lại.
Vị quan liền thử ngay:
- Trang 89, hàng thứ tư?
Không cần suy nghĩ, cậu đọc lại rành rọt, từng chữ không lệch.
- Trang 173, đoạn giữa?
Cậu tiếp tục đọc, không những đúng từng câu mà còn diễn giải mạch lạc ý nghĩa văn bản.
Cả thư phòng lặng đi. Vị quan không giấu nổi kinh ngạc, bật dậy nắm lấy tay cậu bé:
- Trời đất! Đây chính là bậc kỳ tài của nước Nam! Một nhân tài sinh ra để gánh vác sơn hà!
Mười năm sau, Lê Quý Đôn đỗ đầu kỳ thi Tiến sĩ, làm quan đến Thượng thư, đi sứ sang Trung Hoa, để lại một kho tàng trước tác đồ sộ, trở thành biểu tượng sống của trí tuệ Đại Việt.
Người đời truyền tụng:
“Một lần đọc, nhớ một đời. Một đời học, để phụng sự thiên hạ.”
Bài học cuộc sống từ câu chuyện:
Trí tuệ là ánh sáng, nhưng ý chí mới là ngọn lửa giúp giữ ngọn sáng ấy cháy mãi. Lê Quý Đôn không chỉ có trí nhớ thiên bẩm - điều đáng quý hơn cả, là ông đã dành cả cuộc đời để đọc, suy ngẫm, ghi chép và sáng tạo không ngừng nghỉ.
Học để làm người, không phải để khoe tài hay tranh thắng. Lê Quý Đôn học để hiểu, để phụng sự đất nước, giúp ích cho nhân dân. Ông không học chỉ để “biết nhiều, hiểu rộng” thiếu chiều sâu, mà học để “đắc đạo minh tâm” - sống có trách nhiệm, có lý tưởng.
Thiên tài không tự nhiên mà có. Đó là kết quả của lòng say mê tri thức như yêu một người bạn, và sự rèn luyện từng ngày không mệt mỏi.
Thông điệp gửi thế hệ trẻ:
Bạn không cần đọc thật nhiều, nhưng mỗi lần đọc, hãy nghiền ngẫm để hiểu sâu và để kiến thức ấy trở thành một phần trong cách bạn sống và nghĩ.
Dù bạn không phải là Lê Quý Đôn, nhưng bạn hoàn toàn có thể học theo tinh thần của ông: học thật, hiểu sâu, sống tử tế và cống hiến có trách nhiệm. Giữa thời đại ngập tràn thông tin nhưng thiếu chiều sâu, trí nhớ không còn là việc ghi nhớ máy móc - mà là khả năng chọn lọc, thấu hiểu và sống theo những điều mình tin là đúng.
Nguyễn Văn Đầm