Từ năm 2014 Chính phủ ký Quyết định 281/TTg (Ngày 20 tháng 2 năm 2014) phê duyệt Đề án “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng, đến năm 2020”; ngày 25/3/2022 Chính phủ ban hành Quyết định 387/QĐ-TTg phê duyệt chương trình “Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời trong gia đình, dòng họ, cộng đồng, đơn vị giai đoạn 2021-2030”. Ngày 25/6/2022 Chính phủ ban hành Quyết định 677/QĐ-TTg phê duyệt chương trình “Xây dựng mô hình “Công dân học tập giai đoạn 2021-2030” càng tạo thuận lợi cho mỗi công dân học tập suốt đời làm cơ sở đẩy mạnh hơn nữa phong trào xây dựng “Dòng họ học tập”.
Các nhà nghiên cứu về dòng họ ở Việt nam đã có nhiều khái niệm, nhiều cách gọi về dòng họ. Ở Thái Bình cũng như các địa phương khác trên lãnh thổ Việt nam đã hình thành kết cấu làng xã và dòng họ một cách bền vững. Có nhiều cách hiểu nhưng đều có tính thống nhất. Dòng họ được hình thành như một tổ chức của những người có chung huyết thống cùng một ông tổ sinh ra theo thời gian. Mỗi dòng họ có từ đường riêng, có Trưởng tộc, trưởng chi, có ruộng hương hỏa, hương ước, quy ước, có gia phong và lễ nghi riêng… có thể nói Dòng họ, gia đình là cội nguồn của sự học. Ngay từ xưa các dòng họ đã chú trọng tới việc khích lệ các thành viên cố gắng học tập để lưu danh “Bia đá, bảng vàng”. Học để được đổi đời hiện nay nhiều từ đường họ treo bảng vàng ghi công trạng những người đỗ đạt làm rạng danh cho dòng họ.
Các dòng họ ở huyện Thái Thụy đã nêu cao được truyền thông hiếu học, trọng học. Mảnh đất Thái Thụy là mảnh đất khoa bảng. Chiếm khoảng ¼ các vị đỗ đại khoa của tỉnh Thái Bình. Tiêu biểu như Dòng họ Quách xã Thái Phúc đã có 2 vị đỗ Đại khoa là anh em ruột, Họ phạm Thế, Lê Đình xã Thụy Dân; Họ Tiền Nguyễn xã Thụy Sơn; Họ vũ xã Thụy Liên; Họ Phạm Đức xã Thái Thượng; họ Vũ Khắc xã Thái Hưng; họ Ngô, họ Vũ Đình thị trấn Diêm Điền; họ Vũ Bá xã Thụy Trình; họ Giáo Cam Châu xã Thụy Liên; họ Nguyễn Bá , Nguyễn Viết xã Thụy Duyên; họ Giáo Thái Thọ; họ Phạm xã Thụy Việt, họ Vũ Đằng xã Thụy Hưng; họ Tạ Ngọc xã Hòa An; họ Tạ Văn xã Thái Xuyên; Họ Đỗ xã Tân Học; họ Phạm Văn xã Sơn Hà; họ Nguyễn Sỹ xã Thụy Trường; Họ Vũ Hồn xã Hồng Dũng còn rất nhiều dòng họ trong huyện có nhiều người đỗ đạt thành danh làm rạng rỡ truyền thống hiếu học ở quê hương.
Theo Số hiệu thống kê tính đến tháng 5 năm 2023 toàn huyện có khoảng 1.145 dòng họ. Số dòng họ tổ chức ngày giỗ tổ là 1.115, số dòng họ lớn thành lập Ban khuyến học là 1.106. Đại đa số các xã, thị trấn có từ 10 ban khuyến học dòng họ trở lên, nhiều đơn vị đã thành lập ban khuyến học dòng họ số lượng cao như Tân Học 64; Dương Phúc 62; Thụy Dân 38; Hòa An 20; Hồng Dũng, Thị trấn Diêm Điền; Dương Hồng Thủy; Sơn Hà tích cực phát triển Ban khuyến học dòng họ.
Trong những năm qua việc xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” ở các địa phương phát triển ngày càng mạnh mẽ. Ngoài việc tuyên truyền về đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước, sự triển khai cụ thể của Hội khuyến học Việt nam , Hội Khuyến học tỉnh Thái Bình các dòng họ còn có nhiều hình thức tuyên dương, khen thưởng h/s giỏi, h/s vượt khó học giỏi, hỗ trợ h/s có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn; biểu dương những tấm gương tự học của người lớn, xây dựng quỹ khuyến học.
Hằng năm các dòng họ đều đăng ký phấn đấu danh hiệu “Dòng họ học tập” (từ năm 2015), tổ chức phong trào “Xuân khuyến học”, “Tháng khuyến học” đạt kết quả cao, giáo dục đạo đức lối sống, kỷ cương cho con em luôn được chú ý. Có thể nói phong trào KH, KT, XDXHHT trong các dòng họ có sức lan tỏa mạnh mẽ vừa có bề rộng vừa có chiều sâu…. Tỷ lệ dòng họ được công nhận “Dòng họ học tập” đạt từ 60%/TSDH
Các dòng họ trong huyện có nhiều hoạt động phong phú để đẩy mạnh xây dựng “Dòng họ học tập”; Nhất là tập trung xây dựng quỹ và tuyên dương, khen thưởng học sinh giỏi, tặng quà học sinh vượt khó. 100% các dòng họ lớn có từ đường hằng năm đều tổ chức khen thưởng các cháu từ h/s mầm non xuất sắc đạt danh hiệu “Cháu ngoan Bác Hồ” đến học sinh tiểu học, THCS; THPT; h/s thi đỗ Đại học; vinh danh những người có bằng Thạc sĩ, tiến sĩ; sinh viên đại học; Cao đẳng đạt thành tích xuất sắc. Số tiền khen thưởng h/s các dòng họ trong huyện lên tới hàng tỷ đồng.
Bên cạnh việc đẩy mạnh hoạt động khen thưởng các dòng họ còn tập trung xây dựng quỹ khuyến học. Cách đây 20 năm thời kỳ xây dựng quỹ bắt đầu còn rất khó khăn đến nay bình quân số dư quỹ khuyến học dòng họ là 15 triệu/ dòng họ. Nhiều dòng họ có số quỹ cao từ 50 triệu trở lên. Điển hình là dòng họ Tiền Nguyễn – Thôn Nhao Sơn xã Thuỵ Sơn có tổng quỹ là 750 triệu đồng.
Nhìn chung phong trào KH, KT, XDXHHT trong các dòng họ phát triển mạnh, mang tính thi đua tích cực có tác dụng tốt tới giáo dục học sinh góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; Đẩy mạnh phong trào học tập suốt đời cho các thành viên trong gia đình, dòng họ.
Thực hiện Chương trình 387/TTg và 677/TTg của Thủ tướng Chính phủ; Năm 2022 Hội Khuyến học huyện Thái Thuỵ đã tập trung chỉ đạo, triển khai kế hoạch cụ thể tới xã, thị trấn. Nhất là việc tổ chức hội thảo xây dựng “Dòng họ học tập”. Đến nay đã có 100% các xã, thị trấn tổ chức hội thảo với quy mô mời tất cả đại diện các dòng họ trong xã, chuẩn bị tham luận, trao đổi cách làm. Mỗi xã chọn tham luận của một dòng họ tiêu biểu gửi về Hội Khuyến học huyện (Để in kỷ yếu). Một số dòng họ đã tổ chức tổng kết 20 năm xây dựng dòng họ khuyến học tạo ra ngày hội học tập trong dòng họ, thôn làng. Có thể nói phong trào xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” trong những năm qua càng làm cho không khí KH, KT, XDXHHT có tác dụng lan toả tới mọi tầng lớp nhân dân. Các dòng họ đều thi đua phấn đấu đạt kết quả tốt hơn, phong trào xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” được lãnh đạo các cấp, nhân dân đánh giá cao.
Để làm tốt hơn việc xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” các dòng họ phải đẩy mạnh tuyên truyền cho các gia đình trong dòng họ quản lý tốt con em hơn nữa, không để h/s mắc tai tệ nạn xã hội, không để h/s bỏ học. Đẩy mạnh việc tự học của người lớn, đẩy mạnh hơn nữa hoạt động khuyến tài; ghi danh những tấm gương học tập trưởng thành tiêu biểu trong từ đường họ; động viên con em thành đạt nhiệt tâm xây dựng quỹ khuyến học dòng họ, phấn đấu đến năm 2025 trung bình đạt 50 triệu/ dòng họ. Muốn vậy Ban Khuyến học dòng họ phải liên hệ chặt chẽ với chi hội khuyến học thôn, tổ dân phố để nắm bắt chủ trương đường lối của Đảng và nhà nước về KH, KT, XDXHHT.
Trên đây là những hoạt động cơ bản bước đầu có hiệu quả của phong trào xây dựng mô hình “Dòng họ học tập” ở huyện Thái Thuỵ trong những năm qua và nhất là giai đoạn 2015 đến nay.
Thái Thuỵ, tháng 10 năm 2023.
Hội Khuyến học huyện Thái Thụy