Lê Quý Đôn không mang theo binh quyền - chỉ mang theo trí tuệ. Nhưng chính trí tuệ ấy đã khiến cả triều đình phương Bắc phải nghiêng mình.
Ảnh Nhà bác học Lê Quý Đôn: nguồn Internet
Trong một yến tiệc trọng thể tại triều đình nhà Thanh, khi thấy sứ thần Đại Việt - Lê Quý Đôn điềm đạm, uyên bác và chững chạc, một vị quan Trung Hoa bỗng ra một câu đối khoe sự sung túc và lối sống hưởng lạc:
“Nhất bát miên, nhất bát tuý, nhất bát trường sinh bất lão” (Một bát cơm, một bát rượu, một bát giúp trường sinh bất lão)
Câu đối tưởng như nhẹ nhàng, nhưng thực chất ẩn chứa sự kiêu hãnh về vật chất, giàu sang và phần nào hàm chứa sự khoe khoang về cái gọi là “thiên triều phồn hoa”. Không khí bàn tiệc trở nên im ắng, ai nấy đều hồi hộp chờ xem sứ thần phương Nam sẽ đối đáp ra sao trước sự phô trương đầy thách thức ấy.
Lê Quý Đôn mỉm cười bình thản, không tỏ vẻ bất ngờ. Với phong thái ung dung của một bậc học giả từng trải, ông nhẹ nhàng đáp lại bằng một vế đối thâm thúy, vừa đúng niêm luật, vừa thấm đẫm chiều sâu nhân sinh:
“Vạn lý phong, vạn lý vũ, vạn lý thụy nhân phương miên” (Vạn dặm gió, vạn dặm mưa, vạn dặm mới khiến người ngon giấc)
Câu đối mang chất thơ, nhưng hàm chứa triết lý sâu xa. Giữa sự hưởng lạc của một bát cơm, một bát rượu, ông đưa ra hình ảnh vạn dặm mưa gió- một hành trình dài đầy thử thách, để nhấn mạnh rằng: chỉ sau gian lao, con người mới thực sự an giấc. Vế đối không chỉ phản ánh tư duy biện chứng sâu sắc, mà còn thể hiện một bản lĩnh kiêu hãnh, kín đáo mà cứng cỏi của người trí thức nước Nam.
Quan khách Trung Hoa không giấu được sự sửng sốt. Họ thán phục không chỉ vì câu chữ điêu luyện, mà vì hàm ý cao cả phía sau lời đáp - lời của một dân tộc không phô trương, nhưng hiểu sâu đạo lý làm người.
Từ đó, không ai dám xem thường đoàn sứ thần Đại Việt. Trong lòng người phương Bắc, Lê Quý Đôn không chỉ là một vị sứ thần, mà là hình tượng văn hóa tiêu biểu, mang theo hồn cốt và khí phách của cả một dân tộc nhỏ nhưng không cúi đầu.
Bài học rút ra cho thế hệ trẻ hôm nay
- Mang văn hóa đi cùng mỗi bước chân ra thế giới: Lê Quý Đôn không cần cao lương mỹ vị, không cần vũ lực hay lời lẽ ngạo mạn. Chỉ bằng một câu đối, ông khiến cả triều đình phương Bắc kính trọng. Đi xa không chỉ là mang theo quốc kỳ, mà là mang theo văn hóa, lòng tự trọng và phẩm giá dân tộc.
- Trí tuệ là sức mạnh mềm của quốc gia: Ông không dùng kiếm để bảo vệ đất nước, ông dùng từ ngữ, lý trí và bản lĩnh đối thoại. Câu chuyện là minh chứng rõ ràng rằng: khí phách dân tộc không đo bằng bề thế hay cường quyền, mà bằng chiều sâu của văn hóa và sự sắc bén của trí tuệ.
- Học để giữ mình, giữ nước bằng lời nói và tư tưởng: Học sinh, sinh viên hôm nay không chỉ cần học để có điểm cao hay bằng cấp, mà cần học cách giữ thể diện cá nhân, tập thể và dân tộc bằng tư duy phản biện, bằng cách nói đúng - nói thuyết phục - nói vì giá trị chung.
Kết luận
Câu đối tại triều đình nhà Thanh không chỉ là một trò chơi ngôn từ, mà là một cuộc “giao phong” văn hóa - nơi trí tuệ, bản lĩnh và phẩm giá quốc gia được đặt lên bàn cân. Trong cuộc thử thách ấy, Lê Quý Đôn đã không cần lên giọng, không cần phô trương, chỉ bằng ngôn từ và lý trí, ông khiến người phương Bắc phải nể phục và qua đó, nâng cao vị thế của cả một dân tộc.Thế hệ trẻ hôm nay, hãy học để hiểu, học để đối thoại và học để bước ra thế giới với sự tự tin mang tên Việt Nam.
Đỗ Trọng