(Ảnh minh họa-nguồn Internet)
Khổng Tử, tên thật là Khổng Khâu (551 TCN – 479 TCN), cuối thời Xuân – Thu, quê ở ấp Trâu, thôn Dương Bình, nước Lỗ nay là huyện Khúc Phụ, tỉnh Sơn Đông, Trung Quốc. Ông là nhà khai sáng Nho giáo, là giảng sư triết học lỗi lạc, lời dạy và triết lý của ông có ảnh hưởng sâu rộng đối với đời sống và tư tưởng của nhân loại. Khổng Tử cùng thời Đức Phật Thích Ca Mâu Ni và Lão Tử được coi là 3 nhà tư tưởng có ảnh hưởng lớn nhất tới Văn hóa Á Đông .
Chuyện kể rằng Khổng Tử có học trò tên Mỗ, người nước Đằng. Mỗ có tính háo danh, học chưa thành “Hiền tài” đã muốn làm “Quan”, làm “Thầy”. Vừa mới học được một ít con chữ, có một chút phẩm hàm là Mỗ đã quên bạn xưa, thầy cũ của mình. Là bậc quân tử biết được tính khí của Mỗ, Khổng Tử vẫn kiên trì dạy dỗ Mỗ, ngài còn giao cho Tử Cống là bạn thân của Mỗ kèm cặp, giúp đỡ Mỗ trong cuộc sống và học tập, hy vọng Mỗ sẽ trở thành “Hiền tài” dựng xây nước Đằng sau này. Nhưng dạy mãi Mỗ cũng chỉ học được đến mức trung bình, tính khí vẫn không đổi thay, vẫn tự cho mình là giỏi đủ đức làm “Quan”, làm “Thầy” thiên hạ.
Học hành chưa đến nơi, đến chốn Mỗ đã vội vã bỏ về phần vì để kịp làm quan, làm thầy phần vì tưởng rằng đã học hết đạo của thầy. Mỗ về nước mà không một lời chào chia tay Tử Cống và cũng chẳng đến để tạ ơn công thầy dạy dỗ.
Tử Cống (là người nước Vệ, một học trò xuất sắc của Khổng Tử) thấy Mỗ bỏ về nước Đằng đã vội vã chạy đến hỏi thầy Khổng Tử :
- Thưa Thầy Mỗ về nước để làm quan có sao không ạ ?
- Khổng Tử rung đùi đáp: Không sao vì kẻ vong ơn thầy, quên bạn cũ, lại háo danh cũng chỉ làm đến quan Ấp là cùng, nên nó có vô đạo cũng chỉ hại đến một Ấp thôi. Mỗ làm quan ắt sẽ tạo phản nên “Đoản quan là chắc”.
Tử cống lại hỏi tiếp:
- Thưa thầy Mỗ về làm tướng có được không ạ ?
Khổng Tử vuốt râu đáp:
- Được, vì người như Mỗ làm tướng sẽ hại, nhưng không ai tin để giao thành lớn, binh hùng nên có hại cũng chỉ hại một thành nhỏ thôi. Mỗ làm tướng nếu có giao tranh sẽ sớm thất thủ nên “Đoản tướng là chắc”.
Tử Cống lại hỏi tiếp:
- Thưa thầy: Thế nhỡ Mỗ về làm giặc thì sao ạ ?
Khổng Tử vừa ngáp vừa trả lời
- Cũng không hại gì, vì tâm, tính như Mỗ cũng chẳng hại nổi ai đâu;
Bấy giờ Tử Cống mới yên tâm mà thủng thẳng:
- Thưa thầy con nghe nói Mỗ về nước chỉ để làm thầy!
Khổng Tử vừa nghe câu đó, bỗng giật bắn mình. Thế là chân không kịp xỏ giày, áo không kịp cài khuy, đầu không kịp đội mũ vội vàng lao ra cổng chạy hớt hơ hớt hải. Tử cống đuổi theo hỏi:
- Thầy chạy đi đâu ạ ?
Khổng Tử vừa chạy vừa đáp: Sang ngay nước Đằng.
Tử Cống lại hỏi:
- Thầy sang nước Đằng làm gì ạ?
Khổng Tử vẫn vừa chạy vừa trả lời:
- Sang ngăn không cho Mỗ làm thầy, nếu hắn vội làm thầy thì sẽ hại đến muôn đời. Ngay cả ta cũng khó mà tránh khỏi liên luỵ... Nhiều thế hệ môn sinh sẽ ngu dốt, háo danh mà quên hết công thầy, nghĩa bạn, tình người, việc quốc gia xã tắc vì thế mà lụi tàn./.
D-Đ-M